tarafından Sümer, Sümerliler, M.Ö. 3500 - M.Ö. 2000 yılları arasında Güney Irak'ta ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]) yerleşik olan, medeniyetin beşiği olarak bilinen coğrafi bölge ve medeniyet.
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da ortaya çıkan sayısız medeniyetin temelini Sümerliler atmıştır. Ayrıca yazı ve astronomi de ilk kez Mezopotamya'da Sümerlilerde ortaya çıkmıştır[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]. Genel kanı Sümerlilerin çağdaşı olan halklarla yakın etkileşimi sonucu benzerliklerin olduğu yönündedir.
Mezopotamya'da yaşayan birçok farklı kavimden ilk öne çıkan ve daha sonraki medeni oluşumların temelini atan Sümerlilerdir. Gerek yazı, dil, tıp, astronomi, matematik gerekse din, fal, büyü ve mitoloji gibi alanlarda ilk öne çıkan ve bilinen toplum Sümerlilerdir. "[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]" ve "[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]"a ilk kez Sümerlilerde rastlanır. Sümer döneminde 21'i büyük olan yaklaşık 35 büyük şehir ve kasaba vardı. Bunlara örnek vermek gerekirse [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sayılabilir.Şehir devletleri [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Millattan önce 4000 yılları başlarında Sümer sınırları kanallar veya sınır taşları ile belirlenmiş bir düzine şehir devletlerine bölünmüştü. Bütün şehirlerin merkezinde şehre ait hususi bir sahip tanrı veya tanrıçaya adanmış olan ve bir rahip yöneticinin (ensi) veya kralın (lugal) idaresindeki mabed bulunurdu.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Antik Mezopotamya bölgesinde şehir yerleşimleri
Sümer şehri [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümer şehri, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nın güney ucunda, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nehirleri arasında, sonradan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olmuş, günümüzde de [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'ın [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] şehrinden [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'ne kadar olan bölgede idi.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] şehri, Sümerlilerden önce yaşamış ve Sümerce konuşmayan ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olmayan bir halk tarafından, M.Ö. 4000 - 2350 yılları arasında kurulmuştur. Bu halka günümüzde [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yada [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denmektedir. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ismi Al-Ubaid şehrindeki kazı alanından gelir. Ubaiddliler Sümer şehrinde kurulmuş ilk medeniyettir. Bataklıkları tarım için kurutmuşlar, ticaret, dokumacılık, dericilik, demircilik, taş oymacılığı ve çanak-çömlekçilik gibi işlerle uğraşmışlardır. Ubaidlilerin bölgeye yerleşmesinden sonra çeşitli [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] halklar da aynı bölgeye yerleşmiş, kültürlerini Ubaidlilerinki ile karıştırarak Sümerliler öncesi yüksek bir medeniyet kurmuşlardır.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sümerlilerin bölgeye gelişi [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümerliler denen, ve dilleri bölgede uzun süre yaşayan halk, M.Ö. 3300 yıllarında, muhtemelen [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dan[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bölgeye geldiler. M.Ö. 3. binyıla gelindiğinde bölgede en az 12 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] vardı.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Bu dönemde her kent genellikle surlarla çevriliydi. Her kentin kendi tanrısı vardı ve her kentte en az bir tapınak bulunurdu. Sümerlilerde tarihin belki de ilk [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] listeleri ile karşılaşılır. Fakat bu listeler genellikle tarihsel gerçeklerin ötesinde mitolojik unsurlara da sahiptirler. Örneğin kral listesine göre Tufan'dan önce Sümerlilerin yaşadığı bölgede efsanevi sekiz yönetici (ve dolayısıyla kent) mevcuttu. Kral listesine göre Tufan'dan sonraki ilk Sümer hanedanları Kiş, Uruk ve Ur'dur. Ünlü Gılgamış destanının kahramanı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kral listesine göre Uruk Hanedanı'nın krallarındandır.
Lagaş'ta iktidara gelen Ur-Nanşe yaptırdığı inşaatlarla öne çıkmıştır. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] da ilk yazılı reformları sayesinde tanınmıştır. Erken dönemlerde Sümerlerin ana tanrısı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dır, fakat daha sonraki dönemlerde bu tanrı yerine Enlil Sümerlerin baş tanrısı konumuna yükselir. Enlil'in Nippur'da Ekur adında bir tapınağı vardır. Bu nedenle Nippur Sümerlilerin dini başkenti sayılırdı ve burada tapınak yaptırmak veya bu tip inşaatlarda çalışmak, hizmetli olmak önemli sayılırdı.
Tufan'dan sonra [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dan sonra bazı şehir devletleri diğerleri üzerinde hakimiyet kurdular. Şehirleri birleştiren kralların ilki, M.Ö. 2800 yıllarında [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kralı olan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] idi. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] şehirleri diğerlerine hakim olabilmek için asırlarca yarıştılar. Bu durum Sümerleri harici düşmanlara karşı zayıf durumda bıraktı. Önce Elamlılar (M.Ö. y. 2530-2450) ve sonra Kral Sargon yönetimindeki (M.Ö. 2334-2279) Akadlılar Sümerlere saldırdılar. Sargon hanedanı yaklaşık 1 asır iktidarda kaldı ve şehir devletlerini birleştirdi. Sargon hanedanının yönetim modeli tüm Orta Doğu medeniyetlerini etkiledi.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Din [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Antik Mezopotamya
Çok tanrılı inanca sahip Sümerlerin tapınaklarına [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denirdi. Zigguratlar yedi katlı olup toplam üç ana bölümden oluşur. İlk katlar erzak deposu,orta katlar okul ve tapınak,son katlar ise rasathane olarak kullanılmıştır. Yazının icadı serüveni bu tapınaklara dayanır. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da evler ve tapınaklar,taş az olduğundan kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Hem bu özelliğinden hem de sık sık istilalara uğradığından bu yapılar günümüze kadar ulaşmamıştır.
Evrenin yaratılışı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümer inanışına göre başlangıçta gök ile yer birdi.Daha sonra gök ile yer tanrılar tarafından ayrılmıştır.Sümer inanışında evrenin kökeni şu şekilde açıklanır:
1-Başlangıçta ilksel deniz vardı; kökeni veya doğuşu konusunda bir şey söylenmemektedir, Sümerliler onu her zaman varmış gibi düşünmüş olabilirler. 2-İlksel deniz gök ile yerin birliğinden oluşan kozmik dağı vücuda getirdi. 3-Tanrılar insan biçiminde kişileştirildiğinde, Anu (gök) eril, Ki (yer) dişildi. Onların birleşmesinden hava tanrısı Enlil doğdu. 4-Hava tanrısı Enlil yerden göğü ayırdı ve babası Anu göğü ele geçirirken, Enlil annesi Ki'yi, yeri, ele geçirdi. Enlil ile annesi Ki'nin birleşmesi- tarihsel devirlerde Ninmah, "yüce kraliçe", Ninhursag, ("kozmik dağın kraliçesi"; Nintu, "doğurgan kraliçe" gibi çeşitli adlar verilen tanrıçayla özdeşleştirilmiş olabilir- evrenin düzenlenmesini, insanın yaratılışı ve uygarlığın kuruluşunu başlattı.(Kramer, Samuel Noah, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], s.83)
Bu konu aşağıdaki "Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Diyarı" adlı Sümer şiirinin giriş bölümünde şöyle anlatılmaktadır:
Gök yerden uzaklaştıktan sonra, Yer gökten ayrıldıktan sonra, İnsanın adı konduktan sonra,
Anu göğü ele geçirdikten sonra, Enlil yeri ele geçirdikten sonra, Ereşkigal Kur'un ödülü olarak ele geçirilip götürüldükten sonra,
O denize açıldıktan sonra, Baba Kur'a doğru denize açıldıktan sonra, Enki Kur'a doğru denize açıldıktan sonra; (Kur) krala ufak taşlar fırlattı, Enki'ye koca taşlar fırlattı; Onun küçük taşları, el kadar taşlar, Onun koca taşları,... kamışların taşları, Enki'nin gemisinin omurgası, Saldıran kasırgaya benzeyen savaşta yenildi;
Krala karşı, geminin serenindeki sular, Kurt gibi yutuyordu, Enki'ye karşı, geminin ardındaki sular, Aslan gibi vuruyordu' (Kramer, Samuel Noah, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], s.80)
Şiiirden anlaşıldığı üzere başlangıçta bütün olan gök ve yer birbirlerinden ayrıldı ve böylece insanın yaratılışı buyuruldu. Ardından gök tanrısı Anu göğün, yer tanrısı Enlil de yerin hakimi oldular.
İnsanın Yaratılışı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümer mitolojisinde insanın tanrılara hizmet etmesi için yaratıldığı anlatılır.Hava tanrısı Enlil tanrılara hizmet etmeleri maksadıyla Enki'nin tavsiyesiyle tahıl tanrıçası Aşnan ile sığır tanrı Lahar'ı yaratmıştır. Ancak bu iki tanrı bir gün öyle bir kavgaya tutuşmuşlar ki tüm işleri yapmaz olmuşlar. Kendilerine hizmet edilmeyen tanrılar bu konuya Enki'ye götürüp şikayette bulunmuşlar. Uyuduğu için olan bitenden haberi olmayan Enki, tanrıça Nammu ve doğum tanrısı Ninmah'a insanı yaratması emrini vermiştir. Ninmah ve Nammu "derin suların üzerindeki" balçığı kararak insanı yaratmışlar.İnsanın yaratılışı şerefine verilen şölende bütün tanrılar içerek sarhoş olmuşlar. Sarhoşluğun tesiriyle Ninmah'ın yarattığı altı insanın hepsi kusurlu olmuş.Ardından Enki'nin yarattığı insan da akli ve fiziksel bakımdan kusurlu olmuş. Hatasını düzeltmesi için Ninmah'tan yardım isteyen Enlil'i tanrı Ninmah yaptığı hatadan dolayı lanetlemiş.
Bilim [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Yerleştiklerinde [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]-[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yapmayı ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] işlemeyi biliyorlardı. Aşağı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nehirleri kıyısında [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gibi kent devletleri kurdular. Gelişmiş bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tekniği kullanıyorlardı. Yerleştikleri kesimlerde muazzam bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kurup, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve bentlerle hem [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] önleyip [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kuruttular hem de düzenli [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] dayalı bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] geliştirdiler. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] de icad eden bu toplum tarlaları öküzlerin çektiği [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sürüyorlardı.
60 rakamına dayanan seksajismal [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sistemini kullanan Sümerler'in "sos" dedikleri bu 60'lık birim bütün [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve mekan hesaplarında kullanılmaktaydı ve onları bir uyum içersinde birbirine bağlıyordu. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 30, yılı 360 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olarak hesapladılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 12'şer [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] böldüler. Bir yılı 12 ay olarak hesapladılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tutulmasını hesapladılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] temellerini attılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] cetvellerini buldular. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 360 dereceye böldüler.
Dil ve yazı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sümer yazısı
Ana madde: [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
İlk yazıyı M.Ö. 3200 yıllarında Sümerler buldular. İlk yazıları şekiller üzerine kurulu yani her varlık ve olay için bir şekil kullandılar. Çivi yazısı işaretleri geçmişteki bir resim yazısına dayanır. Bir kavramı ifade eden işaretlere ideogram adı verilir.
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nin [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kökenli dillerle akraba olmadığı bilinmektedir. Dilin bazı özellikleri [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] grubu dilleriyle büyük benzerlik gösterse de bazı dilcilere göre dil bu gruba tam olarak dahil edilemez. Hint-Avrupa Dil Ailesi'nden çok [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yapısı sebebiyle bazı araştırmalarda [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ile yakın akrabalıkları iddia edilmektedir.
İlkler [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Hukuk [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Tarihte ilk yazılı hukuk kuralları Sümerler tarafından oluşturulmuştur. Bu özellikleri ile Sümerlilere dünyadaki ilk Hukuk devleti denebilir. Otoritenin korunmak istenmesi hukuk kurallarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Lagaş Kralı Urukagine tarafından oluşturulan ilk yazılı kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanıyordu.
Matematik, astronomi ve burçlar [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümerler [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] temellerini atmışlardır. (Dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır.) Sümerliler [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] de gelişmişlerdir. Burçları ilk Sümerler bulmuştur ve günümüze değin gelmiştir. Artıklı ve doğru bir takvim kullanmışlar, bir ayı 30, bir yılı 360 gün olarak hesaplamışlardır. Ayrıca güneş saatini icat etmişlerdir. Dünyada ilk kez ay yılı hesabına dayanan takvimi Sümerliler bulmuşlardır.
Edebiyat [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümerlilerin en önemli edebiyat eserleri; Gılgamış Destanı, Yaradılış Destanı ve Tufan Hikayesi'dir. Sümerliler kendi ülkelerine Kengir, konuştukları dile Emegir ve kendilerine Sag-giga derlerdi.[[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Toplum yapısı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Bir mühürde ilah Annunaki tasviri
Devlet kentlerden oluşmuştu ve her kent surlarla çevrili idi. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] içinde yüksek bir tepeye yapılan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bulunurdu ki bu sosyal yaşamın merkezini oluşturmaktaydı.
Başlangıçta [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir toplum yapısına sahiptiler.[[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]] İşbölümü derinleşmişti;1. sınıfı din adamları ve askerler 2. sınıfı halk 3. sınıfı ise [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oluşturduğu bir toplumsal hiyerarşi vardı. Sürekli savaşlar sonucunda halktan her insan kolayca köle edinebiliyordu. M.Ö. 3000-2500 yıllarında yüksek ruhbanlardan oluşan egemen sınıflar, dinsel yapıya sahip kent devletlerinin yöneticileri olarak ortaya çıktılar. Bu kral-rahipler dinsel ve siyasal işleri yürütürlerdi. Bir kentin baş rahibi, aynı zamanda o kentin başkanıydı.
Hissedilen her nesnenin bir Tanrısı vardı ve insan görünümündeydiler, fakat insanüstü güçleri olan ölümsüz varlıklardı. Tanrılar, insanlara ne istediklerini bildirmez. Ancak insanlar onlara, kendilerinden istenileni sorarak öğrenebilirdi.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sümer mitolojisinin en önemlilerinden biri [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nda da adları geçen tanrılardan başlıcaları şunlardır:
İlk defa [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarafından içten çökertildi ve bundan sonra bir daha eski haline gelemedi; M.Ö. 2000'li yıllardan sonra uygarlıkları bağımsız kimlikleriyle yaşayamadı.[[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]] Ardından gelen [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] uygarlıkları çoğunlukla Sümerler'in izlerini taşıdılar. Kendilerine özgü dilleri ve çivi yazıları uzun süre yaşadı. Sümer inanışları ve mitolojisi de [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] - [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] - [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bağlantısıyla günümüze dek ulaştı. Şu an Dünyamızda kullanılan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] da da Sümer inanış ve felsefesinin izlerine rastlandığını savunanlar vardır..Bu izler özellikle, Adem&Hava, Habil-Kabil, Nuh tufanı, Eyüp peygamber gibi figürlerde belirginlik kazanır.
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da ortaya çıkan sayısız medeniyetin temelini Sümerliler atmıştır. Ayrıca yazı ve astronomi de ilk kez Mezopotamya'da Sümerlilerde ortaya çıkmıştır[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]. Genel kanı Sümerlilerin çağdaşı olan halklarla yakın etkileşimi sonucu benzerliklerin olduğu yönündedir.
Mezopotamya'da yaşayan birçok farklı kavimden ilk öne çıkan ve daha sonraki medeni oluşumların temelini atan Sümerlilerdir. Gerek yazı, dil, tıp, astronomi, matematik gerekse din, fal, büyü ve mitoloji gibi alanlarda ilk öne çıkan ve bilinen toplum Sümerlilerdir. "[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]" ve "[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]"a ilk kez Sümerlilerde rastlanır. Sümer döneminde 21'i büyük olan yaklaşık 35 büyük şehir ve kasaba vardı. Bunlara örnek vermek gerekirse [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sayılabilir.Şehir devletleri [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Millattan önce 4000 yılları başlarında Sümer sınırları kanallar veya sınır taşları ile belirlenmiş bir düzine şehir devletlerine bölünmüştü. Bütün şehirlerin merkezinde şehre ait hususi bir sahip tanrı veya tanrıçaya adanmış olan ve bir rahip yöneticinin (ensi) veya kralın (lugal) idaresindeki mabed bulunurdu.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Antik Mezopotamya bölgesinde şehir yerleşimleri
Hanedanlık öncesi ilk beş şehir:
Diğer temel şehirler:
(1yeri belirsizdir) (2Mezopotamyanın kuzeyinde kalan bir şehir) | Küçük şehirler (güneyden kuzeye):
(2Mezopotamyanın kuzeyinde kalan bir şehir) |
Sümer şehri [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümer şehri, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nın güney ucunda, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nehirleri arasında, sonradan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olmuş, günümüzde de [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'ın [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] şehrinden [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'ne kadar olan bölgede idi.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] şehri, Sümerlilerden önce yaşamış ve Sümerce konuşmayan ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olmayan bir halk tarafından, M.Ö. 4000 - 2350 yılları arasında kurulmuştur. Bu halka günümüzde [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yada [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denmektedir. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ismi Al-Ubaid şehrindeki kazı alanından gelir. Ubaiddliler Sümer şehrinde kurulmuş ilk medeniyettir. Bataklıkları tarım için kurutmuşlar, ticaret, dokumacılık, dericilik, demircilik, taş oymacılığı ve çanak-çömlekçilik gibi işlerle uğraşmışlardır. Ubaidlilerin bölgeye yerleşmesinden sonra çeşitli [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] halklar da aynı bölgeye yerleşmiş, kültürlerini Ubaidlilerinki ile karıştırarak Sümerliler öncesi yüksek bir medeniyet kurmuşlardır.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sümerlilerin bölgeye gelişi [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümerliler denen, ve dilleri bölgede uzun süre yaşayan halk, M.Ö. 3300 yıllarında, muhtemelen [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dan[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bölgeye geldiler. M.Ö. 3. binyıla gelindiğinde bölgede en az 12 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] vardı.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Bu dönemde her kent genellikle surlarla çevriliydi. Her kentin kendi tanrısı vardı ve her kentte en az bir tapınak bulunurdu. Sümerlilerde tarihin belki de ilk [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] listeleri ile karşılaşılır. Fakat bu listeler genellikle tarihsel gerçeklerin ötesinde mitolojik unsurlara da sahiptirler. Örneğin kral listesine göre Tufan'dan önce Sümerlilerin yaşadığı bölgede efsanevi sekiz yönetici (ve dolayısıyla kent) mevcuttu. Kral listesine göre Tufan'dan sonraki ilk Sümer hanedanları Kiş, Uruk ve Ur'dur. Ünlü Gılgamış destanının kahramanı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kral listesine göre Uruk Hanedanı'nın krallarındandır.
Lagaş'ta iktidara gelen Ur-Nanşe yaptırdığı inşaatlarla öne çıkmıştır. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] da ilk yazılı reformları sayesinde tanınmıştır. Erken dönemlerde Sümerlerin ana tanrısı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dır, fakat daha sonraki dönemlerde bu tanrı yerine Enlil Sümerlerin baş tanrısı konumuna yükselir. Enlil'in Nippur'da Ekur adında bir tapınağı vardır. Bu nedenle Nippur Sümerlilerin dini başkenti sayılırdı ve burada tapınak yaptırmak veya bu tip inşaatlarda çalışmak, hizmetli olmak önemli sayılırdı.
Tufan'dan sonra [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dan sonra bazı şehir devletleri diğerleri üzerinde hakimiyet kurdular. Şehirleri birleştiren kralların ilki, M.Ö. 2800 yıllarında [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kralı olan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] idi. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] şehirleri diğerlerine hakim olabilmek için asırlarca yarıştılar. Bu durum Sümerleri harici düşmanlara karşı zayıf durumda bıraktı. Önce Elamlılar (M.Ö. y. 2530-2450) ve sonra Kral Sargon yönetimindeki (M.Ö. 2334-2279) Akadlılar Sümerlere saldırdılar. Sargon hanedanı yaklaşık 1 asır iktidarda kaldı ve şehir devletlerini birleştirdi. Sargon hanedanının yönetim modeli tüm Orta Doğu medeniyetlerini etkiledi.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Din [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Antik Mezopotamya
Çok tanrılı inanca sahip Sümerlerin tapınaklarına [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denirdi. Zigguratlar yedi katlı olup toplam üç ana bölümden oluşur. İlk katlar erzak deposu,orta katlar okul ve tapınak,son katlar ise rasathane olarak kullanılmıştır. Yazının icadı serüveni bu tapınaklara dayanır. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da evler ve tapınaklar,taş az olduğundan kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Hem bu özelliğinden hem de sık sık istilalara uğradığından bu yapılar günümüze kadar ulaşmamıştır.
Evrenin yaratılışı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümer inanışına göre başlangıçta gök ile yer birdi.Daha sonra gök ile yer tanrılar tarafından ayrılmıştır.Sümer inanışında evrenin kökeni şu şekilde açıklanır:
1-Başlangıçta ilksel deniz vardı; kökeni veya doğuşu konusunda bir şey söylenmemektedir, Sümerliler onu her zaman varmış gibi düşünmüş olabilirler. 2-İlksel deniz gök ile yerin birliğinden oluşan kozmik dağı vücuda getirdi. 3-Tanrılar insan biçiminde kişileştirildiğinde, Anu (gök) eril, Ki (yer) dişildi. Onların birleşmesinden hava tanrısı Enlil doğdu. 4-Hava tanrısı Enlil yerden göğü ayırdı ve babası Anu göğü ele geçirirken, Enlil annesi Ki'yi, yeri, ele geçirdi. Enlil ile annesi Ki'nin birleşmesi- tarihsel devirlerde Ninmah, "yüce kraliçe", Ninhursag, ("kozmik dağın kraliçesi"; Nintu, "doğurgan kraliçe" gibi çeşitli adlar verilen tanrıçayla özdeşleştirilmiş olabilir- evrenin düzenlenmesini, insanın yaratılışı ve uygarlığın kuruluşunu başlattı.(Kramer, Samuel Noah, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], s.83)
Bu konu aşağıdaki "Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Diyarı" adlı Sümer şiirinin giriş bölümünde şöyle anlatılmaktadır:
Gök yerden uzaklaştıktan sonra, Yer gökten ayrıldıktan sonra, İnsanın adı konduktan sonra,
Anu göğü ele geçirdikten sonra, Enlil yeri ele geçirdikten sonra, Ereşkigal Kur'un ödülü olarak ele geçirilip götürüldükten sonra,
O denize açıldıktan sonra, Baba Kur'a doğru denize açıldıktan sonra, Enki Kur'a doğru denize açıldıktan sonra; (Kur) krala ufak taşlar fırlattı, Enki'ye koca taşlar fırlattı; Onun küçük taşları, el kadar taşlar, Onun koca taşları,... kamışların taşları, Enki'nin gemisinin omurgası, Saldıran kasırgaya benzeyen savaşta yenildi;
Krala karşı, geminin serenindeki sular, Kurt gibi yutuyordu, Enki'ye karşı, geminin ardındaki sular, Aslan gibi vuruyordu' (Kramer, Samuel Noah, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], s.80)
Şiiirden anlaşıldığı üzere başlangıçta bütün olan gök ve yer birbirlerinden ayrıldı ve böylece insanın yaratılışı buyuruldu. Ardından gök tanrısı Anu göğün, yer tanrısı Enlil de yerin hakimi oldular.
İnsanın Yaratılışı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümer mitolojisinde insanın tanrılara hizmet etmesi için yaratıldığı anlatılır.Hava tanrısı Enlil tanrılara hizmet etmeleri maksadıyla Enki'nin tavsiyesiyle tahıl tanrıçası Aşnan ile sığır tanrı Lahar'ı yaratmıştır. Ancak bu iki tanrı bir gün öyle bir kavgaya tutuşmuşlar ki tüm işleri yapmaz olmuşlar. Kendilerine hizmet edilmeyen tanrılar bu konuya Enki'ye götürüp şikayette bulunmuşlar. Uyuduğu için olan bitenden haberi olmayan Enki, tanrıça Nammu ve doğum tanrısı Ninmah'a insanı yaratması emrini vermiştir. Ninmah ve Nammu "derin suların üzerindeki" balçığı kararak insanı yaratmışlar.İnsanın yaratılışı şerefine verilen şölende bütün tanrılar içerek sarhoş olmuşlar. Sarhoşluğun tesiriyle Ninmah'ın yarattığı altı insanın hepsi kusurlu olmuş.Ardından Enki'nin yarattığı insan da akli ve fiziksel bakımdan kusurlu olmuş. Hatasını düzeltmesi için Ninmah'tan yardım isteyen Enlil'i tanrı Ninmah yaptığı hatadan dolayı lanetlemiş.
Bilim [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Yerleştiklerinde [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]-[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yapmayı ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] işlemeyi biliyorlardı. Aşağı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nehirleri kıyısında [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gibi kent devletleri kurdular. Gelişmiş bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tekniği kullanıyorlardı. Yerleştikleri kesimlerde muazzam bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kurup, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve bentlerle hem [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] önleyip [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kuruttular hem de düzenli [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] dayalı bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] geliştirdiler. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] de icad eden bu toplum tarlaları öküzlerin çektiği [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sürüyorlardı.
60 rakamına dayanan seksajismal [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sistemini kullanan Sümerler'in "sos" dedikleri bu 60'lık birim bütün [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve mekan hesaplarında kullanılmaktaydı ve onları bir uyum içersinde birbirine bağlıyordu. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 30, yılı 360 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olarak hesapladılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 12'şer [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] böldüler. Bir yılı 12 ay olarak hesapladılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tutulmasını hesapladılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] temellerini attılar. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] cetvellerini buldular. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 360 dereceye böldüler.
Dil ve yazı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sümer yazısı
Ana madde: [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
İlk yazıyı M.Ö. 3200 yıllarında Sümerler buldular. İlk yazıları şekiller üzerine kurulu yani her varlık ve olay için bir şekil kullandılar. Çivi yazısı işaretleri geçmişteki bir resim yazısına dayanır. Bir kavramı ifade eden işaretlere ideogram adı verilir.
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nin [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kökenli dillerle akraba olmadığı bilinmektedir. Dilin bazı özellikleri [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] grubu dilleriyle büyük benzerlik gösterse de bazı dilcilere göre dil bu gruba tam olarak dahil edilemez. Hint-Avrupa Dil Ailesi'nden çok [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yapısı sebebiyle bazı araştırmalarda [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ile yakın akrabalıkları iddia edilmektedir.
İlkler [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Hukuk [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Tarihte ilk yazılı hukuk kuralları Sümerler tarafından oluşturulmuştur. Bu özellikleri ile Sümerlilere dünyadaki ilk Hukuk devleti denebilir. Otoritenin korunmak istenmesi hukuk kurallarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Lagaş Kralı Urukagine tarafından oluşturulan ilk yazılı kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanıyordu.
Matematik, astronomi ve burçlar [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümerler [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] temellerini atmışlardır. (Dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır.) Sümerliler [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] de gelişmişlerdir. Burçları ilk Sümerler bulmuştur ve günümüze değin gelmiştir. Artıklı ve doğru bir takvim kullanmışlar, bir ayı 30, bir yılı 360 gün olarak hesaplamışlardır. Ayrıca güneş saatini icat etmişlerdir. Dünyada ilk kez ay yılı hesabına dayanan takvimi Sümerliler bulmuşlardır.
Edebiyat [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Sümerlilerin en önemli edebiyat eserleri; Gılgamış Destanı, Yaradılış Destanı ve Tufan Hikayesi'dir. Sümerliler kendi ülkelerine Kengir, konuştukları dile Emegir ve kendilerine Sag-giga derlerdi.[[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
Toplum yapısı [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Bir mühürde ilah Annunaki tasviri
Devlet kentlerden oluşmuştu ve her kent surlarla çevrili idi. [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] içinde yüksek bir tepeye yapılan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bulunurdu ki bu sosyal yaşamın merkezini oluşturmaktaydı.
Başlangıçta [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir toplum yapısına sahiptiler.[[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]] İşbölümü derinleşmişti;1. sınıfı din adamları ve askerler 2. sınıfı halk 3. sınıfı ise [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oluşturduğu bir toplumsal hiyerarşi vardı. Sürekli savaşlar sonucunda halktan her insan kolayca köle edinebiliyordu. M.Ö. 3000-2500 yıllarında yüksek ruhbanlardan oluşan egemen sınıflar, dinsel yapıya sahip kent devletlerinin yöneticileri olarak ortaya çıktılar. Bu kral-rahipler dinsel ve siyasal işleri yürütürlerdi. Bir kentin baş rahibi, aynı zamanda o kentin başkanıydı.
Hissedilen her nesnenin bir Tanrısı vardı ve insan görünümündeydiler, fakat insanüstü güçleri olan ölümsüz varlıklardı. Tanrılar, insanlara ne istediklerini bildirmez. Ancak insanlar onlara, kendilerinden istenileni sorarak öğrenebilirdi.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sümer mitolojisinin en önemlilerinden biri [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nda da adları geçen tanrılardan başlıcaları şunlardır:
- [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] veya An: [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tanrısı, önceleri baş tanrıyken sonra yerini hava tanrısı Enlil almıştır.
- [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]: [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tanrısı, tanrıların babası, tapınağı Ekur Nippur kentindeydi.
- [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]: Bilgelik tanrısı
- Nimmah ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]): Ulu hanım, ana-tanrıça
- Nanna (Sin): [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tanrısı
- Utu ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]): [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tanrısı, ay tanrısı Nanna'nın oğlu.
- Ecem ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]) : [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] Soylular tanrıçası.
- İnanna ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]): [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] Tanrıçası
İlk defa [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarafından içten çökertildi ve bundan sonra bir daha eski haline gelemedi; M.Ö. 2000'li yıllardan sonra uygarlıkları bağımsız kimlikleriyle yaşayamadı.[[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]] Ardından gelen [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] uygarlıkları çoğunlukla Sümerler'in izlerini taşıdılar. Kendilerine özgü dilleri ve çivi yazıları uzun süre yaşadı. Sümer inanışları ve mitolojisi de [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] - [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] - [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bağlantısıyla günümüze dek ulaştı. Şu an Dünyamızda kullanılan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] da da Sümer inanış ve felsefesinin izlerine rastlandığını savunanlar vardır..Bu izler özellikle, Adem&Hava, Habil-Kabil, Nuh tufanı, Eyüp peygamber gibi figürlerde belirginlik kazanır.
